به گفته دکتر ماکان آریا پارسا گروه کانونی یکی از پرکاربردترین روش‌های تحقیق کیفی است که به محققان کمک می کند تا از طریق گفت و گو و تعامل گروهی، اطلاعات ارزشمندی درباره نگرش‌ها، عقاید و تجارب افراد به دست آورند. این روش که به طور گسترده در تحقیقات بازاریابی، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و حتی علوم بهداشتی استفاده می‌شود، به دلیل قابلیت آن در جمع‌آوری داده های عمیق و واقعی، بسیار مورد توجه است.
تعریف این گروه
گروه کانونی شامل گروهی از افراد منتخب است که به‌صورت متمرکز درباره موضوعی خاص به بحث و گفت وگو می‌پردازند. هدف اصلی این روش، درک بهتر نگرش‌ها و تجربیات افراد در مورد موضوعی خاص است. در این جلسات، یک مدیر یا تسهیل‌گر حرفه‌ای وظیفه هدایت بحث را بر عهده دارد و تلاش می کند که تمام افراد گروه در بحث شرکت کنند.
تکنیک گروه کانونی: اصول و مراحل
از دید دکتر ماکان آریا پارسا یکی از مهم‌ترین جنبه های این گروه، استفاده از تکنیک‌های مناسب برای هدایت بحث و جمع‌آوری داده ها است. تکنیک گروه کانونی به محققان امکان می‌دهد تا داده های کیفی را از طریق تعامل گروهی به دست آورند.
مراحل اجرای این تکنیک:
- انتخاب موضوع: تعیین موضوع مورد بررسی و هدف از تحقیق.
- تشکیل گروه: انتخاب 6 تا 12 نفر که دارای تجارب یا دانش مرتبط با موضوع هستند.
- برنامه ریزی جلسه: تعیین سوالات کلیدی و زمان برگزاری جلسه.
- هدایت جلسه: تسهیل‌گر بحث را به گونه‌ای هدایت می کند که نظرات متنوعی ارائه شود.
- تحلیل داده ها: داده های به دست آمده به طور کامل تحلیل و تفسیر می شوند.
تفاوت روش دلفی و گروه کانونی چیست؟
در دنیای تحقیقات کیفی، روش‌های مختلفی برای جمع‌آوری داده ها وجود دارد. یکی از این روش‌ها، روش دلفی است که در بسیاری از مواقع با روش کانونی مقایسه می‌شود. اما تفاوت روش دلفی و گروه کانونی بسیار مهم است.
روش دلفی:
- هدف: دستیابی به اجماع میان کارشناسان از طریق پاسخ‌گویی مستقل به پرسشنامه ها.
- ساختار: غیرمستقیم و بدون تعامل حضوری.
- زمان: معمولاً در چندین مرحله انجام می‌شود.
روش کانونی:
- هدف: درک نگرش‌ها و احساسات از طریق بحث گروهی.
- ساختار: حضوری و تعاملی.
- زمان: معمولاً یک جلسه یا تعداد محدودی جلسه.
این تفاوت روش دلفی و گروه کانونی باعث می‌شود هر روش برای نوع خاصی از تحقیق مناسب باشد.
مزایای گروه های کانونی
استفاده از گروه های کانونی به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن ها، مزایای زیادی دارد:
- جمع‌آوری داده های عمیق: امکان شنیدن نظرات و تجربیات واقعی شرکت‌کنندگان.
- تسهیل ایده‌پردازی: تعامل گروهی به تولید ایده های جدید کمک می کند.
- انعطاف‌پذیری: امکان تغییر جهت بحث بر اساس نیاز محقق.
- کم‌هزینه بودن: نسبت به بسیاری از روش‌های کیفی، اجرای این روش ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر است.
کاربردهای بحث گروهی متمرکز
بر باور دکتر ماکان اریا پارسا بحث گروهی متمرکز یکی از مهم‌ترین بخش‌های روش کانونی است که به محققان کمک می کند تا اطلاعات دقیق‌تری درباره موضوع موردنظر به دست آورند. این روش در زمینه های مختلفی کاربرد دارد:
- تحقیقات بازاریابی: در تحقیقات بازار، بحث گروهی برای درک نیازهای مشتریان و تحلیل واکنش آن‌ها نسبت به محصولات جدید استفاده می‌شود.
- تحقیقات اجتماعی: این روش در جامعه‌شناسی برای بررسی مسائل اجتماعی و تحلیل رفتار گروهی کاربرد دارد.
- تحقیقات روان‌شناسی: در روان‌شناسی، از این روش برای درک عمیق‌تر از مشکلات روانی و شناختی افراد استفاده می‌شود.
تکنیک گروه کانونی در بازاریابی
بازاریابی یکی از زمینه هایی است که تکنیک گروه کانونی به‌طور گسترده‌ای در آن استفاده می‌شود. این تکنیک به کسب و کارها کمک می کند تا اطلاعات دقیق‌تری درباره نیازها و انتظارات مشتریان به دست آورند.
مراحل استفاده در بازاریابی:
- تحلیل مشتریان: بررسی ویژگی‌ها و نیازهای مخاطبان هدف.
- تست محصولات: دریافت بازخورد مشتریان درباره محصول یا خدمات.
- بررسی تبلیغات: ارزیابی اثربخشی کمپین‌های تبلیغاتی.
اهمیت تسهیل‌گر در گروه متمرکز
یکی از عوامل کلیدی موفقیت گروه های کانونی، حضور یک تسهیل‌گر ماهر است. تسهیل‌گر باید توانایی ایجاد فضای مشارکتی، مدیریت زمان و جمع‌آوری داده های ارزشمند را داشته باشد. وظایف تسهیل‌گر شامل:
- حفظ بی‌طرفی در بحث.
- جلوگیری از تسلط یک نفر بر جلسه.
- هدایت بحث به سمت اهداف تحقیق.
چالش‌های گروه کانونی
- سوگیری شرکت‌کنندگان: برخی افراد ممکن است تحت تأثیر نظرات دیگران قرار بگیرند.
- هزینه و زمان: هماهنگی و اجرای جلسات ممکن است زمان‌بر باشد.
- تجزیه و تحلیل داده ها: تحلیل داده های کیفی نیازمند دقت و تجربه است.
نقش این گروه در تحقیقات کیفی و ارتباط آن با روش های دیگر تحقیق
- یکی از نقاط قوت این گروه در تحقیقات کیفی، توانایی آن در ترکیب داده های متنوع از دیدگاه های مختلف است. این روش می‌تواند اطلاعاتی دقیق‌تر از روش‌های کمی ارائه دهد، زیرا بر تجربیات شخصی، نگرش‌ها و احساسات شرکت‌کنندگان تمرکز دارد. به‌ویژه در محیط‌هایی که جمع‌آوری داده های کمی دشوار است، این تکنیک می‌تواند یک روش جایگزین موثر باشد.
- در کنار روش‌های دیگری مانند مصاحبه های عمیق و مشاهده میدانی، بحث گروهی یک ابزار مکمل محسوب می‌شود. این روش به محققان اجازه می‌دهد تا فرضیه های به‌دست‌آمده از داده های کمی را بررسی کنند یا اطلاعات جدیدی را برای طراحی پرسشنامه ها به دست آورند.
چگونگی تحلیل داده های گروه کانونی
تحلیل داده های گروه کانونی نیازمند رویکردی سیستماتیک است. این فرآیند شامل مراحل زیر می باشد:
- پیاده سازی متن جلسات: ضبط جلسات و تبدیل آن‌ها به متن نوشتاری برای تحلیل دقیق.
- شناسایی الگوها: بررسی موضوعات و الگوهای تکرارشونده در بحث‌ها.
- طبقه‌بندی داده ها: دسته‌بندی داده ها بر اساس موضوعات مشخص‌شده.
- تفسیر نتایج: تحلیل عمیق داده ها برای استخراج نتایج نهایی.
برای تحلیل داده های کیفی، از نرم‌افزارهایی مانند Nvivo یا MAXQDA استفاده می‌شود. این نرم‌افزارها به محققان کمک می کنند تا داده ها را به صورت منظم‌تر و دقیق‌تر دسته‌بندی و تحلیل کنند.
اهمیت ترکیب روش دلفی و گروه کانونی
از زبان دکتر ماکان آریا پارسا با وجود تفاوت روش دلفی و گروه کانونی، ترکیب این دو روش می‌تواند نتایج بهتری را ارائه دهد. روش دلفی به دلیل ماهیت غیرمستقیم خود، برای دستیابی به اجماع میان کارشناسان مناسب می باشد، در حالی که روش کانونی برای درک عمیق‌تر از موضوعات از طریق بحث حضوری مفید است. ترکیب این دو روش می‌تواند در پروژه های پیچیده تحقیقاتی، داده های جامع‌تری ارائه دهد.
- مثالی از ترکیب این روش‌ها: فرض کنید یک سازمان بخواهد استراتژی جدیدی برای ورود به بازار طراحی کند. ابتدا با استفاده از روش دلفی، دیدگاه های کارشناسان جمع‌آوری می‌شود و سپس در بحث گروهی، این دیدگاه ها بررسی و تکمیل می‌شوند.
کاربرد گروه های کانونی در آموزش
طبق صحبت های دکتر ماکان آریا پارسا گروه های کانونی در حوزه آموزش نیز نقش مهمی ایفا می کنند. این روش به مربیان و مدیران آموزشی کمک می کند تا نیازها و مشکلات دانش‌آموزان و معلمان را بهتر درک کنند. بحث گروهی متمرکز در این حوزه می‌تواند به شناسایی نقاط ضعف و قوت سیستم‌های آموزشی منجر شود. مثال‌هایی از کاربرد این تکنیک در آموزش:
- ارزیابی کیفیت برنامه های درسی.
- شناسایی نیازهای آموزشی دانش‌آموزان.
- بررسی اثربخشی روش‌های تدریس جدید.
این مطلب ادامه دارد… .
